THIẾU MÁU NÃO: NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG, VÀ BIẾN CHỨNG NGUY HIỂM

Thiếu máu não là một tình trạng nghiêm trọng, xảy ra khi lưu lượng máu đến não bị giảm, dẫn đến thiếu oxy và dưỡng chất cần thiết cho hoạt động của não. Đây là một trường hợp cấp cứu y tế, nếu không được xử lý kịp thời, người bệnh có nguy cơ cao bị nhồi máu não hoặc các tổn thương não bộ khác do thiếu oxy và thiếu máu cục bộ. Hậu quả có thể là tử vong hoặc tàn tật vĩnh viễn. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu của thiếu máu não và can thiệp y tế kịp thời là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe và tính mạng của người bệnh.

THIẾU MÁU NÃO LÀ GÌ?

Thiếu máu não có thể phân thành hai loại: thiếu máu não toàn bộ và thiếu máu não cục bộ.

Thiếu máu não toàn bộ

Hạ huyết áp toàn thân là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến thiếu máu não toàn bộ. Giảm lưu lượng máu lên não thoáng qua có thể xảy ra khi cơ chế tự điều hòa và thần kinh thể dịch kiểm soát huyết áp và nhịp tim bị gián đoạn, như trong trường hợp hội chứng ngất vasovagal hoặc nhịp tim nhanh tư thế. Nguyên nhân phổ biến thứ hai gây thiếu máu não toàn bộ thoáng qua là các vấn đề về chức năng và cấu trúc tim, đặc biệt là rối loạn nhịp tim. Khi thiếu máu não thoáng qua, tình trạng này thường biểu hiện dưới dạng tiền ngất hoặc ngất. Tuy nhiên, nếu thiếu máu não toàn bộ kéo dài, nó có thể gây ra tổn thương thần kinh vĩnh viễn.

Thiếu máu não cục bộ

Ngược lại, thiếu máu não cục bộ thường xảy ra do tắc nghẽn dòng máu trong động mạch dẫn lên não, thường là kết quả của huyết khối hoặc tắc mạch. Nếu tình trạng thiếu máu não cục bộ kéo dài đủ lâu, các tế bào thần kinh sẽ bị mất, dẫn đến đột quỵ do thiếu máu cục bộ. Hiện tượng này còn có thể xảy ra khi có huyết khối hình thành từ động mạch cảnh trong bị hẹp hoặc do mảng xơ vữa động mạch não. Nguyên nhân phổ biến nhất gây thiếu máu cục bộ não, chiếm khoảng 60 – 70% các trường hợp thiếu máu não thoáng qua và đột quỵ, là do thuyên tắc cục máu đông (từ tim hoặc các động mạch lớn). Mặc dù hiếm gặp hơn, thuyên tắc do các vật liệu khác như chất béo hoặc nước ối trong thai kỳ cũng có thể gây ra thiếu máu cục bộ.

Thiếu máu cục bộ não có thể xảy ra tại một điểm cục bộ hoặc tại nhiều ổ, do sự tắc nghẽn đột ngột hoặc giảm đáng kể đường kính của động mạch cung cấp máu cho một vùng não, bất kể đó là động mạch đã bị hẹp trước đó hay một động mạch bình thường (chẳng hạn như động mạch chủ, thân trên động mạch chủ hoặc động mạch nội sọ). Thiếu máu cục bộ não cũng có thể được kích hoạt do sự suy giảm tổng thể nguồn cung cấp máu cho não, thường do tụt huyết áp đột ngột gây ra bởi rối loạn chức năng huyết động.

TRIỆU CHỨNG THIẾU MÁU NÃO

Các triệu chứng của thiếu máu não có thể dao động từ nhẹ đến nặng và thường kéo dài trong thời gian ngắn (từ vài giây đến vài phút). Nếu các triệu chứng thiếu máu não cục bộ thoáng qua tự biến mất trước khi xảy ra nhồi máu, tình trạng này được gọi là thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA).

Khi não bị tổn thương do thiếu máu cục bộ, các triệu chứng có thể trở nên vĩnh viễn và bao gồm:

• Suy nhược cơ thể: Có thể xảy ra ở một bên hoặc cả hai bên của cơ thể.
• Mất cảm giác hoàn toàn: Ở một bên hoặc cả hai bên của cơ thể.
• Thường xuyên mất phương hướng và nhầm lẫn trong các vấn đề đơn giản hàng ngày.
• Thay đổi hoặc giảm thị lực: Ở một hoặc cả hai mắt.
• Nhìn đôi: Xảy ra khi hai mắt không đồng nhất hoặc không hướng vào cùng một vật thể, dẫn đến việc nhìn thấy hai hình ảnh khác nhau. Cả hai hình ảnh này đều được não xử lý dưới dạng nhìn đôi.
• Nói lắp bắp.
• Mất hoặc giảm ý thức.
• Suy giảm khả năng phối hợp và giữ thăng bằng.

Ngoài ra, đau đầu và chóng mặt cũng là các triệu chứng phổ biến của thiếu máu não, nhưng thường dễ bị nhầm lẫn với triệu chứng của các bệnh lý khác.

NGUYÊN NHÂN THIẾU MÁU NÃO

Có ba nhóm nguyên nhân chính gây thiếu máu não, bao gồm:

1. Thiếu máu lên não do huyết khối: Đây là tình trạng hình thành cục máu đông trong các động mạch lớn như động mạch não giữa, động mạch đốt sống, động mạch cảnh trong, v.v. Nguyên nhân chính gây ra việc hình thành cục máu đông này thường là do xơ vữa động mạch.

2. Thiếu máu lên não do thuyên tắc: Trong trường hợp này, các cục máu đông hình thành ở một vị trí khác trong cơ thể và di chuyển đến não, gây tắc mạch. Thuyên tắc thường có nguồn gốc từ các bệnh lý tim mạch như nhồi máu cơ tim, bệnh về van tim, rung nhĩ,...

3. Thiếu máu lên não do rối loạn huyết động: Nhóm nguyên nhân này liên quan đến những bệnh lý ảnh hưởng đến quá trình lưu thông máu, chẳng hạn như rối loạn đông máu, hạ huyết áp,...

Ngoài các nguyên nhân bệnh lý, thiếu máu lên não cũng có thể do các thói quen sống không lành mạnh gây ra, bao gồm:

• Lạm dụng thuốc lá, rượu bia, và các chất kích thích.
• Ít vận động, lười tập thể dục.
• Chế độ ăn uống không lành mạnh, nhiều dầu mỡ, chất béo, ít chất xơ.
• Thói quen gối đầu quá cao khi ngủ, cản trở quá trình lưu thông máu lên não.
• Căng thẳng kéo dài, làm việc quá lâu trên máy tính.

AI DỄ BỊ TÌNH TRẠNG THIẾU MÁU NÃO?

Triệu chứng thiếu máu não thường gặp ở người cao tuổi và những người mắc nhiều bệnh lý mãn tính như tim mạch, tiểu đường, huyết áp. Tuy nhiên, hiện nay, tình trạng thiếu máu não đang có xu hướng trẻ hóa. Đặc biệt, những người trẻ tuổi như nhân viên văn phòng, quản lý cấp cao, phụ nữ nội trợ,... với công việc có cường độ căng thẳng cao cũng dễ mắc phải chứng thiếu máu lên não. Bên cạnh đó, những người có lối sống thụ động, sống trong môi trường ô nhiễm, hoặc có chế độ ăn uống thiếu đa dạng và không lành mạnh cũng nằm trong nhóm nguy cơ cao mắc phải bệnh lý này.

BỆNH THIẾU MÁU NÃO CÓ NGUY HIỂM KHÔNG?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thiếu máu não là nguyên nhân gây tử vong cao thứ ba, chỉ sau ung thư và bệnh tim mạch. Não bộ tiêu thụ tới 20% lượng oxy của cơ thể, do đó, tình trạng thiếu oxy lên não rất nguy hiểm. Chỉ cần 10 giây không nhận đủ máu, các mô não sẽ bắt đầu rối loạn, và nếu tình trạng này kéo dài vài phút, tế bào thần kinh sẽ dần chết đi.

Thiếu máu lên não không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động hàng ngày của người bệnh mà còn dẫn đến nguy cơ đột quỵ. Mỗi năm, tại Việt Nam có khoảng 200.000 trường hợp đột quỵ, với tỷ lệ tử vong chiếm khoảng 50%. Những người may mắn sống sót sau đột quỵ thường phải chịu đựng các di chứng nghiêm trọng như mất giọng, suy giảm trí nhớ, liệt một bên hoặc toàn thân,... Mức độ nguy hiểm của thiếu máu lên não phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ bệnh, và tình trạng sức khỏe tổng quát của người bệnh.

Vì vậy, để giảm thiểu nguy cơ từ bệnh thiếu máu não, người bệnh cần nhanh chóng đến bệnh viện thăm khám ngay khi cơ thể xuất hiện các triệu chứng bất thường.

CÁCH ĐIỀU TRỊ THIẾU MÁU NÃO

Để điều trị thiếu máu não hiệu quả, người bệnh cần thăm khám tại cơ sở y tế sớm, ngay khi thường xuyên xuất hiện các dấu hiệu của bệnh. Một số loại thuốc điều trị thiếu máu lên não có tác dụng chính là tăng lưu lượng máu lên não. Người bệnh cần tuân thủ theo phác đồ điều trị mà bác sĩ chỉ định và kiên trì sử dụng thuốc để đạt kết quả tốt nhất. Đặc biệt, người bệnh tuyệt đối không được tự ý sử dụng thuốc điều trị hoặc thuốc đông y không rõ nguồn gốc mà không có sự chỉ định từ bác sĩ.

Ngoài việc tuân thủ phác đồ điều trị bằng thuốc, người bệnh cần duy trì lối sống lành mạnh, tránh xa các tác nhân gây ra triệu chứng thiếu máu não để đạt hiệu quả điều trị tối ưu.

CÁCH PHÒNG NGỪA THIẾU MÁU NÃO

Bệnh thiếu máu lên não có thể được ngăn ngừa, vì vậy mọi người cần tuân thủ các biện pháp phòng ngừa càng sớm càng tốt:

• Tránh xa các tác nhân gây căng thẳng: Hạn chế tiếp xúc với thông tin tiêu cực, sống trong môi trường ô nhiễm (như ô nhiễm không khí, tiếng ồn),...
• Duy trì thói quen ngủ lành mạnh: Không gối đầu quá cao khi ngủ, đảm bảo ngủ đủ giấc, và tránh xa các thực phẩm gây mất ngủ như cà phê, trà,...
• Tránh sử dụng chất kích thích: Không sử dụng rượu bia, thuốc lá, và các chất kích thích khác.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Xây dựng và duy trì chế độ ăn đầy đủ dưỡng chất, bao gồm thực phẩm giàu omega 3, polyphenols, nitrat,... Hạn chế ăn thực phẩm chế biến sẵn, nhiều dầu mỡ, và chứa chất bảo quản.
• Tập thể dục đều đặn: Thường xuyên tập thể dục để rèn luyện sức bền. Đối với những người từng bị thiếu máu não, duy trì vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày với cường độ vừa phải để phòng ngừa tái phát.
• Khám sức khỏe định kỳ: Duy trì thói quen khám sức khỏe định kỳ để kịp thời phát hiện và ngăn ngừa các nguy cơ tiềm ẩn gây thiếu máu não

CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG CHO NGƯỜI MẮC DẤU HIỆU THIẾU MÁU NÃO

Người được chẩn đoán có dấu hiệu thiếu máu não cần xây dựng một chế độ ăn uống giàu dinh dưỡng. Chế độ này nên kết hợp cân đối giữa thực phẩm từ động vật và thực vật. Cụ thể, người bệnh thiếu máu não cần đảm bảo cung cấp đầy đủ các nhóm thực phẩm sau đây:

Nhóm thực phẩm giàu sắt và đạm:

- Thịt bò: Thịt bò chứa nhiều sắt, giàu đạm, và vitamin nhóm B như B2, B6, B12, giúp cung cấp oxy cho các tế bào và thúc đẩy quá trình tái tạo hồng cầu trong cơ thể.

- Cá hồi: Cá hồi là thực phẩm giàu sắt, đạm, axit béo không no, cùng các khoáng chất như canxi, photpho, kẽm, và vitamin A, D, B6, B12. Đây là những dưỡng chất đặc biệt tốt cho hoạt động của não.

- Các loại hải sản: Hải sản không chỉ giàu vitamin B12, sắt, và kẽm, mà còn chứa nhiều axit amin giúp thúc đẩy quá trình sản sinh hồng cầu, giảm căng thẳng, và tăng cường sức đề kháng. Điều này giúp quá trình lưu thông máu và cung cấp oxy cho não diễn ra thuận lợi hơn.

- Lòng đỏ trứng gà: Lòng đỏ trứng gà giàu đạm, canxi, sắt, và photpho, có giá trị sinh học cao. Ngoài ra, nó còn chứa nhiều loại vitamin tham gia vào quá trình tạo máu của cơ thể.

Nhóm thực phẩm giàu vitamin và sắt:

- Cải bó xôi: Đây là loại rau xanh giàu chất sắt, axit folic, và vitamin B12, giúp hỗ trợ quá trình tạo máu và cung cấp oxy cho cơ thể.

- Bông cải xanh: Bông cải xanh chứa nhiều chất sắt, chất xơ, cùng với vitamin C, A, và magie, hỗ trợ sức khỏe tổng thể và tăng cường hệ miễn dịch.

- Cần tây: Cần tây rất giàu axit amin, kẽm, sắt, và vitamin, có tác dụng tăng cường tuần hoàn máu và cải thiện sức khỏe tim mạch.

- Bí đỏ: Bí đỏ là nguồn cung cấp dồi dào canxi, protein, kẽm, sắt, và carotene, hỗ trợ quá trình tạo máu và tăng cường sức khỏe toàn diện.

- Củ cà rốt: Cà rốt, hay còn gọi là củ cải đỏ, rất giàu vitamin A, C, D, E, B, axit folic, kali, canxi, sắt, và magie, giúp cơ thể trao đổi chất và lưu thông máu tốt hơn.

- Quả lựu: Quả lựu giàu vitamin C, canxi, và sắt, đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường hấp thu sắt và tham gia vào quá trình tạo máu của cơ thể.

- Quả mâm xôi và quả dâu tây: Hai loại quả này không chỉ giàu vitamin C mà còn chứa nhiều kẽm, carbohydrate, folate, và chất chống oxy hóa, hỗ trợ tăng khả năng hấp thu chất sắt và nâng cao sức khỏe hệ miễn dịch.

- Nho khô: Nho khô giàu vitamin C và sắt, giúp tăng cường khả năng hấp thu chất dinh dưỡng, từ đó làm tăng hemoglobin và hỗ trợ quá trình tạo máu.

- Quả mận: Quả mận chứa nhiều sắt, magie, chất xơ, vitamin A, và E, giúp cơ thể loại bỏ các gốc tự do có hại và ngăn ngừa bệnh tật hiệu quả.

CÁCH CHĂM SÓC BỆNH NHÂN BỊ THIẾU MÁU NÃO

Khi chưa tiến triển đến mức độ nghiêm trọng, triệu chứng thiếu máu não thường biểu hiện qua các cơn đau đầu, buồn nôn, tê bì chân tay hoặc vùng mặt,... thoáng qua. Phần lớn các triệu chứng này sẽ tự biến mất sau 10 đến 20 phút. Tuy nhiên, người thân cần nắm vững các biện pháp xử lý kịp thời để ngăn chặn tình trạng trở nên nguy hiểm. Khi người bệnh xuất hiện các triệu chứng trên, hãy đặt họ nằm trên bề mặt phẳng, thoáng khí, với đầu thấp và nới lỏng quần áo để máu lưu thông lên não dễ dàng hơn. Ngay sau đó, cần nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ thăm khám và điều trị kịp thời.

Đối tượng mắc bệnh thiếu máu lên não đang ngày càng trẻ hóa, do đó bất kỳ ai cũng có thể trở thành nạn nhân của căn bệnh này. Mọi người cần nắm rõ các triệu chứng của thiếu máu não để có thể nhanh chóng đến thăm khám tại cơ sở y tế khi phát hiện cơ thể có dấu hiệu bất thường. Tuyệt đối không tự ý điều trị thiếu máu não tại nhà mà không có sự chỉ định từ bác sĩ, vì bệnh lý này có thể dẫn đến đột quỵ bất cứ lúc nào.