BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MÃN TÍNH (COPD): NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG VÀ PHƯƠNG PHÁP PHÒNG NGỪA

BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MÃN TÍNH (COPD) LÀ GÌ?

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD - Chronic Obstructive Pulmonary Disease) là tình trạng viêm mãn tính tại niêm mạc đường thở, gây cản trở chức năng thông khí của phổi. Người bệnh thường gặp khó thở do đường thở bị thu hẹp hơn so với bình thường, thậm chí có thể dẫn đến suy hô hấp.

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) được chia thành hai dạng chính:

1. Viêm phế quản mạn tính: Đây là tình trạng viêm nhiễm lớp niêm mạc của các ống phế quản. Khi lớp lót bên trong các ống phế quản bị sưng đỏ và tích tụ nhiều chất nhầy, đường thở sẽ bị hẹp, gây khó khăn trong việc hít thở.

2. Khí phế thũng: Là dạng khác của COPD, gây khó thở do các túi phổi bị tổn thương trong thời gian dài. Các túi phổi yếu đi và vỡ ra, tạo ra không gian lớn thay vì nhiều túi nhỏ như ban đầu. Điều này làm giảm diện tích bề mặt phổi, dẫn đến lượng oxy vào máu bị giảm sút, gây khó khăn trong việc hô hấp.

CÁC TRIỆU CHỨNG BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MÃN TÍNH (COPD) THƯỜNG GẶP

Các triệu chứng của bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) ban đầu thường không rõ ràng và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh hô hấp khác cho đến khi tổn thương phổi đã tiến triển, và thường nghiêm trọng hơn theo thời gian, đặc biệt nếu người bệnh tiếp tục hút thuốc. Ban đầu, tổn thương trong COPD chủ yếu ảnh hưởng đến các nhánh phế quản nhỏ với đường kính dưới 2mm và nhu mô phổi.

Các dấu hiệu ban đầu của COPD có thể bao gồm:

- Khó thở, đặc biệt khi vận động;

- Thở khò khè;

- Cảm giác tức ngực;

- Ho có đờm kéo dài;

- Nhiễm trùng hô hấp thường xuyên;

- Thiếu năng lượng;

- Giảm cân không rõ nguyên nhân (ở giai đoạn muộn);

- Sưng phù mắt cá chân, bàn chân hoặc chân;

- Sốt nhẹ và ớn lạnh.

Người bệnh COPD cũng có thể trải qua các đợt cấp, khi các triệu chứng trở nên tồi tệ hơn đáng kể so với sự biến đổi hàng ngày và kéo dài ít nhất vài ngày. Trong những trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể cần nhập viện để điều trị kháng sinh, thở máy, hoặc dùng corticoid, do chức năng hô hấp suy giảm và tuổi thọ bị rút ngắn.

Ở giai đoạn đầu, người bệnh thường chủ quan với các triệu chứng như ho và khạc đờm, dẫn đến không có can thiệp kịp thời và bệnh tiếp tục tiến triển cho đến khi khó thở trở thành biểu hiện chính. Ban đầu, khó thở thường xuất hiện khi gắng sức, nhưng dần trở nên thường xuyên hơn, và đến giai đoạn cuối, người bệnh cảm thấy khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi.

NGUYÊN NHÂN MẮC BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MÃN TÍNH

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) có thể do hai yếu tố chính:

1. Yếu tố nội tại: Gồm các vấn đề di truyền và thiếu hụt men, như tình trạng thiếu hụt alpha-1 antitrypsin – một loại enzyme bảo vệ phổi.

2. Yếu tố từ môi trường: Bao gồm khói thuốc lá, thuốc lào, khí thải và khí độc từ công nghiệp. Đặc biệt, hút thuốc lá là nguyên nhân chính, chiếm hơn 90% các trường hợp mắc bệnh. Trong số những người hút trên 20 điếu mỗi ngày, 20-30% sẽ phát triển triệu chứng COPD, dù sớm hay muộn.

Bệnh cũng có thể xảy ra do tiếp xúc với bụi nghề nghiệp, chiếm khoảng 10% các trường hợp. Các công việc như thợ mỏ, công nhân xây dựng, thợ dệt, làm việc tại xưởng luyện kim, và nông dân dễ có nguy cơ cao mắc COPD do tiếp xúc với các yếu tố kích thích phế quản như khí độc, bụi silic, xi măng, than đá, và hóa chất nông nghiệp.

Đợt cấp COPD là khi triệu chứng hô hấp xấu đi đột ngột từ giai đoạn ổn định, vượt quá sự dao động thông thường và đòi hỏi phải điều chỉnh phác đồ điều trị.

Ngoài ra, ô nhiễm không khí dù không phải là nguyên nhân trực tiếp nhưng cũng góp phần làm bệnh tiến triển nặng hơn và tăng nguy cơ tử vong ở những bệnh nhân suy hô hấp nghiêm trọng.

CHẨN ĐOÁN BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MÃN TÍNH

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) thường được chẩn đoán ở những người trên 40 tuổi có tiền sử hút thuốc lá, thuốc lào hoặc tiếp xúc lâu dài với khói bụi. Chẩn đoán được xác định khi xuất hiện rối loạn thông khí tắc nghẽn cố định.

Đo chức năng hô hấp (hô hấp ký) là xét nghiệm chủ yếu để xác định mức độ nghiêm trọng của COPD. Xét nghiệm này cung cấp thông tin chính xác về lưu lượng khí trong phế quản và phổi, là thăm dò đơn giản và không gây đau hay khó chịu cho bệnh nhân.

Hô hấp ký là xét nghiệm cần thiết để:

- Xác định chẩn đoán COPD và phân biệt với các bệnh khác như hen phế quản;

- Đánh giá mức độ tắc nghẽn phế quản ở giai đoạn sớm;

- Theo dõi sự tiến triển của bệnh;

- Lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Ngoài ra, các thăm dò khác như đo dung tích phổi, thể tích khí cặn, và khả năng khuếch tán khí qua màng phế nang mao mạch (DLCO) cũng hữu ích trong đánh giá COPD.

Các giai đoạn của COPD dựa trên kết quả đo chức năng hô hấp:

- Giai đoạn sớm: Bệnh nhân có biểu hiện viêm niêm mạc đường thở, tăng tiết đờm, thường xuất hiện ho, khạc đờm kéo dài và có thể cảm thấy khó thở khi gặp các yếu tố kích thích như khói thuốc, khói bếp, hoặc thay đổi thời tiết.

- Giai đoạn nặng và rất nặng: Bệnh nhân có biểu hiện khó thở ngay cả khi gắng sức nhẹ. Ở giai đoạn nặng (giai đoạn 4), người bệnh có thể khó thở liên tục, kèm theo các triệu chứng như phù chân và tím môi.

CÁC BIẾN CHỨNG BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MÃN TÍNH

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe, chất lượng cuộc sống và thậm chí đe dọa tính mạng người bệnh. Một số biến chứng nặng bao gồm:

1. Tràn khí màng phổi 

Ở giai đoạn nặng, tình trạng tắc nghẽn đường thở kéo dài khiến khí hít vào không được thoát ra hết, làm phế nang bị căng giãn quá mức, mỏng dần và có thể vỡ vào khoang màng phổi, gây tràn khí màng phổi. Nếu không xử lý kịp thời, biến chứng này có thể đe dọa tính mạng người bệnh.

2. Bệnh tim 

Trong giai đoạn nặng của COPD, khí oxy trong máu giảm do phế nang bị tổn thương, làm nồng độ carbon dioxide tăng lên. Thiếu oxy kéo dài ảnh hưởng đến hoạt động của tim và các cơ quan khác. Áp lực máu trong tuần hoàn phổi tăng khiến tim phải làm việc nhiều hơn, dễ dẫn đến giãn và suy tim phải.

3. Giảm tuổi thọ 

Người mắc COPD, dù ở mức độ nhẹ, thường có tuổi thọ ngắn hơn. Những người mắc bệnh nặng hoặc rất nặng có tỷ lệ sống sau 5 năm thấp hơn, chỉ khoảng 70% (nặng) và 30% (rất nặng). Tử vong thường do suy hô hấp cấp, suy tim, nhiễm trùng hô hấp, nhồi máu phổi, rối loạn nhịp tim, hoặc ung thư phổi.

PHÒNG TRÁNH BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MÃN TÍNH

Để đạt hiệu quả điều trị, bệnh nhân COPD cần chú ý:

- Tránh xa khói thuốc lá: Bỏ thuốc và tránh tiếp xúc với khói thuốc là yếu tố quan trọng trong việc ngăn ngừa tiến triển bệnh.

- Tuân thủ chỉ định dùng thuốc: Sử dụng thuốc đúng liều lượng, đúng cách theo hướng dẫn của bác sĩ.

- Tiêm phòng: Đảm bảo tiêm phòng vắc xin cúm và phế cầu để giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp.

- Nhận biết dấu hiệu cần can thiệp y tế: Hiểu rõ bệnh và nhận biết các triệu chứng bất thường để kịp thời điều chỉnh điều trị hoặc tìm kiếm sự hỗ trợ y tế.

Các loại thuốc phổ biến được sử dụng trong điều trị COPD gồm corticoid và thuốc giãn phế quản, ưu tiên dạng hít và phun khí dung vì hiệu quả cao và ít tác dụng phụ hơn dạng uống hoặc tiêm. Thuốc giãn phế quản giúp giảm khó thở, tuy nhiên không phải lúc nào cũng đạt hiệu quả tối đa trong COPD.

Ngoài thuốc, các phương pháp điều trị khác bao gồm:

- Lý liệu pháp: Hỗ trợ làm sạch đường thở bằng cách loại bỏ dịch tiết, đặc biệt trong các đợt cấp, đồng thời cải thiện chức năng phổi.

- Liệu pháp oxy: Được chỉ định ở giai đoạn suy hô hấp để bổ sung oxy trong máu cho bệnh nhân.

- Thở máy không xâm nhập: Giúp giảm tải cho cơ hô hấp trong trường hợp suy hô hấp nặng.

- Phẫu thuật và can thiệp đặc biệt: Đặt van một chiều nội phế quản và phẫu thuật giảm thể tích phổi được thực hiện trong các trường hợp tổn thương giãn phế nang nặng. Tuy nhiên, phẫu thuật chỉ có thể loại bỏ một số vùng tổn thương vì các tổn thương giãn phế nang không tập trung tại một vị trí nhất định.

- Liệu pháp tế bào gốc: Được nghiên cứu như một lựa chọn tiềm năng cho điều trị COPD trong tương lai.

Để ngăn ngừa và kiểm soát bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), không hút thuốc lá là biện pháp hàng đầu và mang lại hiệu quả ở mọi giai đoạn bệnh, kể cả khi chưa có triệu chứng hoặc đã ở giai đoạn nặng. Tránh xa các yếu tố nguy cơ như khí độc, hóa chất, và khói bụi cũng là cách phòng ngừa quan trọng. Những người làm việc trong môi trường ô nhiễm nên sử dụng trang bị bảo hộ lao động đạt tiêu chuẩn để bảo vệ đường hô hấp.

Tiêm phòng cũng được các chuyên gia khuyến khích, đặc biệt là với người cao tuổi, nhóm dễ bị nhiễm khuẩn đường hô hấp và có nguy cơ cao mắc viêm phổi do phế cầu khuẩn. Các vắc xin phòng cúm và phế cầu không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe mà còn ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

Tập thể dục và các bài tập thở đúng cách cũng là một phần quan trọng trong việc hỗ trợ sức khỏe hô hấp. Những bài tập này không chỉ tốt cho người mắc COPD mà còn mang lại lợi ích cho mọi người.

MỘT SỐ BÀI TẬP THỞ KHUYẾN NGHỊ

1. Thở chúm môi:

Hít vào bằng mũi, mím môi lại, rồi thở ra từ từ bằng miệng với môi chúm lại như đang thổi sáo. Thời gian thở ra cần dài gấp đôi thời gian hít vào. Lặp lại từ 5-10 lần, thực hiện ít nhất 3 lần mỗi ngày, mỗi lần 15 phút. Khi đã quen, có thể áp dụng cách thở này thường xuyên.

2. Thở bụng:

Tư thế nằm: Nằm thẳng, đặt một tay lên ngực và một tay lên bụng. Hít sâu và chậm qua mũi để bụng nhô lên, thở ra cảm nhận bụng xẹp lại. Thực hiện 5-10 nhịp thở.

Tư thế đứng hoặc ngồi: Giữ một tay trên ngực và một tay trên bụng. Hít sâu và chậm qua mũi, để bụng nhô ra và thở ra sao cho bụng xẹp lại, giữ nguyên tay trên ngực. Thực hiện 5-10 nhịp thở.

3. Ho có điều khiển:

Hít vào thật sâu, sau đó thở ra nhanh và mạnh. Động tác này giúp tăng lưu lượng khí ở các đường thở nhỏ và đẩy đờm lên trên. Mở hé miệng, ho 2-3 lần để đẩy đờm lên cổ họng.

Những phương pháp này không chỉ giúp kiểm soát bệnh COPD mà còn hỗ trợ nâng cao sức khỏe hệ hô hấp nói chung, giảm thiểu nguy cơ biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống.

BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MÃN TÍNH CÓ NGUY HIỂM KHÔNG?

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) là một trong những bệnh lý hô hấp nguy hiểm nhất, với diễn tiến nhanh và nặng dần theo thời gian, gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như tràn khí màng phổi, suy tim, giảm tuổi thọ và tàn phế. Do hiện chưa có phương pháp chữa trị hoàn toàn, người bệnh phải sống chung với COPD suốt đời, điều này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống.

Ngoài ra, tỷ lệ mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính đang gia tăng, tạo ra gánh nặng cho hệ thống y tế, vì đây là căn bệnh kéo dài và đòi hỏi điều trị phức tạp. Việc kiểm soát và chăm sóc bệnh nhân COPD tiêu tốn nhiều thời gian và chi phí, gây khó khăn không nhỏ cho người bệnh. Để đặt lịch khám, bạn có thể liên hệ trực tiếp qua số hotline 0915.045.115 hoặc truy cập trang web https://medicbinhduong.vn/ để được tư vấn.