NHỒI MÁU CƠ TIM: NGUYÊN NHÂN, BIẾN CHỨNG VÀ PHÒNG NGỪA HIỆU QUẢ

Tại Việt Nam, theo thống kê của Bộ Y tế năm 2023, hơn 200.000 người tử vong do bệnh tim mạch, chiếm 33% tổng số ca tử vong, trong đó có đến 85% liên quan đến nhồi máu cơ tim. Đặc biệt, huyết áp cao – yếu tố nguy cơ hàng đầu – đang gia tăng nhanh chóng. Theo Viện Tim mạch Việt Nam, từ năm 2000 đến 2015, tỷ lệ tăng huyết áp ở người trưởng thành tăng khoảng 1% mỗi năm, hiện chiếm 25% dân số trưởng thành. Tăng huyết áp làm tăng nguy cơ tử vong do đột quỵ lên 4 lần và nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch lên 3 lần so với người không mắc bệnh.

NHỒI MÁU CƠ TIM LÀ GÌ?

Nhồi máu cơ tim (tiếng Anh: Myocardial infarction) là tình trạng nguy hiểm xảy ra khi lưu lượng máu đến một phần cơ tim bị giảm hoặc ngừng hoàn toàn do cục huyết khối làm tắc nghẽn động mạch vành. Đây là một biến cố nghiêm trọng, gây ra thiếu máu cơ tim đột ngột và dẫn đến hoại tử vùng cơ tim bị thiếu máu.

Nguyên nhân chính của tình trạng này là quá trình xơ vữa động mạch vành. Theo thời gian, thành động mạch vành bị tổn thương và thu hẹp do chất béo tích tụ, tạo nên các mảng bám xơ vữa. Khi mảng xơ vữa phát triển và gây tắc hoàn toàn động mạch vành, cơ tim sẽ thiếu oxy trầm trọng. Nếu không được xử lý kịp thời, tình trạng này sẽ dẫn đến chết tế bào cơ tim và hoại tử cơ tim.

CÁC LOẠI NHỒI MÁU CƠ TIM THƯỜNG GẶP

Nhồi máu cơ tim là một bệnh lý nguy hiểm, được chia thành các giai đoạn và loại hình khác nhau dựa trên thời gian khởi phát và mức độ tổn thương. Trong đó, nhồi máu cơ tim tối cấp khởi phát trong vòng 1-3 giờ đầu, nhồi máu cơ tim cấp diễn ra từ 5-12 giờ và có thể kéo dài đến vài ngày hoặc vài tuần ở giai đoạn nhồi máu cơ tim bán cấp.

1. Nhồi máu cơ tim cấp

Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Tình trạng này xảy ra khi mạch máu nuôi cơ tim bị tắc nghẽn hoàn toàn bởi cục huyết khối, dẫn đến thiếu máu cục bộ và hoại tử cơ tim. Nếu không được cấp cứu kịp thời để phục hồi lưu lượng máu, người bệnh có thể bị tổn thương cơ tim vĩnh viễn, suy tim, hoặc tử vong.

2. Nhồi máu cơ tim bán cấp

Đây là giai đoạn kéo dài từ vài ngày đến vài tuần sau giai đoạn cấp. Trong thời gian này, bệnh nhân có thể gặp các biến chứng như rối loạn nhịp tim hoặc block nhĩ thất. Đây là giai đoạn thường gặp nhất, đòi hỏi theo dõi và điều trị cẩn thận để ngăn ngừa biến chứng.

3. Nhồi máu cơ tim có ST chênh lên

Loại này xảy ra khi động mạch vành bị tắc nghẽn hoàn toàn, dẫn đến thiếu máu cục bộ nghiêm trọng, khiến cơ tim chết dần mà không thể phục hồi. Điện tâm đồ thường cho thấy đoạn ST chênh lên đặc trưng. Đây là dạng nghiêm trọng nhất trong các hội chứng mạch vành cấp.

4. Nhồi máu cơ tim không có ST chênh lên

Dù ít biểu hiện rõ ràng trên điện tâm đồ, nhưng loại này vẫn gây tổn thương cơ tim nghiêm trọng. Nó có thể dẫn đến các biến chứng lâu dài, tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch trong tương lai và thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

5. Nhồi máu cơ tim thất phải

Loại nhồi máu này ảnh hưởng đến thất phải, với mức độ từ nhẹ đến nghiêm trọng như hạ huyết áp nặng hoặc sốc tim, phụ thuộc vào tình trạng thiếu máu cục bộ của thất phải.

6. Nhồi máu cơ tim thất trái

Phổ biến hơn so với nhồi máu cơ tim thất phải, tình trạng này xảy ra khi động mạch vành trái bị tắc nghẽn, làm vùng cơ tim thất trái thiếu máu nuôi dưỡng, dẫn đến tổn thương nghiêm trọng.

PHÂN ĐỘ NHỒI MÁU CƠ TIM

Nhồi máu cơ tim được phân loại thành 5 nhóm chính dựa trên nguyên nhân và bản chất của bệnh, giúp bác sĩ xác định phương pháp điều trị phù hợp:

1. Nhồi máu cơ tim type 1

Đây là loại thường gặp và nguy hiểm nhất, đòi hỏi can thiệp khẩn cấp. Nhồi máu cơ tim type 1 xảy ra khi mảng xơ vữa trong động mạch vành bị nứt vỡ, hình thành cục huyết khối gây tắc nghẽn hoàn toàn dòng máu, dẫn đến thiếu máu cục bộ cơ tim.

2. Nhồi máu cơ tim type 2

Loại này không xuất phát từ mảng xơ vữa mà do các nguyên nhân bên ngoài gây mất cân đối giữa cung và cầu oxy của cơ tim. Các nguyên nhân có thể bao gồm: bóc tách mạch vành, co thắt mạch vành, thiếu máu nặng, thuyên tắc mạch vành, suy hô hấp, tụt huyết áp, hoặc rối loạn nhịp tim.

3. Nhồi máu cơ tim type 3

Đây là trường hợp bệnh nhân có triệu chứng điển hình của thiếu máu hoặc nhồi máu cơ tim nhưng tử vong trước khi mẫu máu được lấy để xét nghiệm.

4. Nhồi máu cơ tim type 4

Nhồi máu cơ tim type 4 liên quan trực tiếp đến các thủ thuật can thiệp động mạch vành. Nguyên nhân phổ biến bao gồm: huyết khối trong stent, tái hẹp trong stent, hoặc tái hẹp sau khi nong động mạch vành bằng bóng.

5. Nhồi máu cơ tim type 5

Loại này xảy ra sau khi bệnh nhân trải qua phẫu thuật bắc cầu động mạch vành. Đây là một biến chứng hiếm gặp nhưng cần được giám sát kỹ lưỡng để ngăn ngừa các tổn thương nghiêm trọng hơn.

TRIỆU CHỨNG NHỒI MÁU CƠ TIM THƯỜNG GẶP

Nhận biết sớm các triệu chứng nhồi máu cơ tim là yếu tố quan trọng giúp bệnh nhân được cấp cứu và điều trị kịp thời, giảm nguy cơ biến chứng nghiêm trọng. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Đau ngực nặng: Cảm giác thắt chặt, đè nặng hoặc bỏng rát ở giữa ngực, thường kéo dài trên 15 phút.
• Đau lan tỏa: Đau hoặc mỏi cứng hàm, vai, hoặc lan xuống hai cánh tay.
• Khó thở, hụt hơi: Cảm giác không thể hít thở đủ sâu.
• Vã mồ hôi lạnh: Ra mồ hôi không rõ nguyên nhân.
• Mệt mỏi bất thường: Đột ngột cảm thấy kiệt sức, ngay cả khi không vận động.
• Khó chịu vùng thượng vị: Đau, buồn nôn hoặc cảm giác khó tiêu ở bụng trên.
• Chóng mặt, hoa mắt: Đột ngột mất thăng bằng hoặc choáng váng.
• Cảm giác bồn chồn: Lo âu hoặc bất an không giải thích được.
• Tim đập nhanh: Nhịp tim bất thường, có thể kèm theo đánh trống ngực.
• Tụt huyết áp, ngất xỉu: Hạ huyết áp đột ngột dẫn đến mất ý thức hoặc bất tỉnh.

NGUYÊN NHÂN NHỒI MÁU CƠ TIM?

Nguyên nhân nhồi máu cơ tim chủ yếu là do xơ vữa động mạch – một bệnh lý xảy ra khi các mảng xơ tích tụ trong lòng động mạch vành theo thời gian. Thành phần của mảng xơ vữa bao gồm cholesterol, canxi, và các mảnh vỡ tế bào, chúng bám chặt vào thành mạch máu, làm hẹp lòng mạch và gây rối loạn lưu thông máu.

Quá trình này thường đi kèm với viêm thành mạch, gây tổn thương lớp lót bên trong động mạch. Khi mảng xơ vữa bị bong ra, nó làm tổn thương động mạch và tạo điều kiện hình thành cục huyết khối – tác nhân chính gây tắc nghẽn động mạch vành.

Hậu quả là dòng máu nuôi cơ tim bị chặn lại, dẫn đến thiếu oxy và dưỡng chất. Nếu tình trạng này kéo dài, các tế bào cơ tim sẽ bị hoại tử, gây ra suy tim hoặc thậm chí đột tử. Điều này giải thích tại sao nhồi máu cơ tim là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới.

CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ CÓ THỂ DẪN ĐẾN NHỒI MÁU CƠ TIM

Một số yếu tố nguy cơ dẫn đến nhồi máu cơ tim bao gồm:

• Tuổi cao: Người lớn tuổi có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Hút thuốc lá: Là yếu tố nguy cơ hàng đầu, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.
• Huyết áp cao: Gây áp lực lên thành mạch máu, làm tổn thương và thúc đẩy xơ vữa động mạch.
• Đái tháo đường: Làm tổn thương mạch máu và tăng nguy cơ hình thành mảng xơ vữa.
• Cholesterol cao: Góp phần tạo thành mảng xơ vữa bám vào thành động mạch.
• Nam giới: Có nguy cơ nhồi máu cơ tim cao hơn nữ giới, đặc biệt ở độ tuổi trung niên.
• Ít hoạt động thể chất: Là nguyên nhân của 7-12% trường hợp nhồi máu cơ tim.
• Lạm dụng rượu hoặc sử dụng chất kích thích: Gây co thắt động mạch và tổn thương tim mạch.
• Tiền sử gia đình: Người có người thân từng bị nhồi máu cơ tim có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

BIẾN CHỨNG CỦA NHỒI MÁU CƠ TIM

Nhồi máu cơ tim, nếu không được sơ cứu và điều trị kịp thời, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng người bệnh. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Thiếu máu cục bộ: Là tình trạng dòng máu cung cấp cho tim bị gián đoạn, gây tổn thương cơ tim.
• Rối loạn nhịp tim: Bao gồm các dạng như rung tâm nhĩ, nhịp nhanh thất, nhịp chậm xoang, và block nhĩ thất, có thể dẫn đến ngừng tim đột ngột.
• Rối loạn chức năng cơ tim: Nhồi máu cơ tim có thể làm suy giảm khả năng bơm máu của tim, gây suy tim, sốc tim, hoặc thậm chí vỡ tim (bao gồm vỡ thành tự do, vỡ vách liên thất, và vỡ cơ nhú).
• Thuyên tắc: Hình thành huyết khối trong thất trái có thể dẫn đến thuyên tắc ngoại biên, làm tắc nghẽn các mạch máu ở các cơ quan khác.
• Biến chứng viêm: Bao gồm viêm màng ngoài tim và tràn dịch màng tim, gây đau ngực và ảnh hưởng đến chức năng tim.

Can thiệp sớm trong khoảng thời gian “giờ vàng” là yếu tố quyết định giúp bảo tồn mạng sống người bệnh nhồi máu cơ tim. Khung thời gian “giờ vàng” là khoảng 1-2 giờ đầu khi bệnh nhân bắt đầu cảm thấy cơn đau ngực. Trong giai đoạn này, tổn thương cơ tim còn nhẹ, và việc tái tưới máu cơ tim sẽ mang lại hiệu quả cao nhất, giúp hạn chế tình trạng cơ tim chết và giảm thiểu biến chứng.

PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ NHỒI MÁU CƠ TIM

1. Điều trị tái lưu thông động mạch vành bị tắc nghẽn cấp cứu

• Thuốc tiêu sợi huyết: Nên bắt đầu cho bệnh nhân dùng thuốc tiêu sợi huyết trong vòng 10 phút đầu sau khi đã loại trừ các chống chỉ định. Thuốc này giúp phá vỡ các cục huyết khối trong mạch vành, tái thông dòng máu tới cơ tim, hạn chế tổn thương cơ tim.
• Chụp mạch vành, nong đặt stent: Bác sĩ sẽ luồn một ống thông nhỏ (catheter) từ động mạch quay hoặc động mạch đùi đến tận tim. Thuốc cản quang được bơm vào để ghi lại hình ảnh mạch vành. Sau đó, stent sẽ được đưa vào vị trí tắc nghẽn để nong mạch và tái thông động mạch vành, giúp máu tiếp tục lưu thông đến cơ tim.
• Phẫu thuật bắc cầu động mạch vành: Được thực hiện trong các trường hợp hẹp động mạch vành nặng hoặc không thể đặt stent. Bác sĩ sẽ lấy mạch máu từ bộ phận khác của cơ thể để làm cầu nối cho dòng máu lưu thông qua vùng tắc nghẽn.

2. Điều trị lâu dài nhồi máu cơ tim

• Thuốc chống kết tập tiểu cầu: Bệnh nhân cần tuân thủ sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Thuốc chống kết tập tiểu cầu thường được duy trì ít nhất một năm và sau đó duy trì ít nhất một loại thuốc lâu dài để ngăn ngừa các cục huyết khối mới hình thành.
• Điều trị các bệnh lý đi kèm: Cần kiểm soát chặt chẽ các bệnh lý như đái tháo đường, tăng huyết áp, và rối loạn mỡ máu để giảm nguy cơ tái phát nhồi máu cơ tim.
• Lối sống khoa học: Bệnh nhân cần điều chỉnh chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn, không hút thuốc, hạn chế uống rượu và kiểm soát cân nặng để bảo vệ sức khỏe tim mạch lâu dài.

PHÒNG NGỪA NHỒI MÁU CƠ TIM NHƯ THẾ NÀO HIỆU QUẢ?

Để phòng ngừa nhồi máu cơ tim, người bệnh cần điều chỉnh lối sống một cách hợp lý và khoa học. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

• Rèn thói quen hoạt động thể chất: Nên tập thể dục đều đặn khoảng 5 buổi mỗi tuần, mỗi buổi kéo dài 30 phút, giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim.
• Giữ cân nặng ổn định: Kiểm soát cân nặng ở mức bình thường giúp giảm tải cho tim, từ đó giảm nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch.
• Ngừng uống rượu và hút thuốc lá: Đây là hai yếu tố nguy cơ quan trọng đối với bệnh tim mạch, vì vậy cần bỏ thói quen này để bảo vệ sức khỏe.
• Điều chỉnh chế độ ăn uống: Ăn nhiều rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, các loại cá béo và trái cây tốt cho sức khỏe tim mạch. Đồng thời, cần giảm lượng muối, chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa trong chế độ ăn.
• Hạn chế căng thẳng: Căng thẳng và áp lực kéo dài có thể làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, vì vậy cần áp dụng các phương pháp thư giãn để duy trì sức khỏe tinh thần.
• Sử dụng thuốc đúng theo chỉ định của bác sĩ: Tuyệt đối không tự ý ngừng thuốc hoặc điều chỉnh liều lượng thuốc. Điều này giúp ngăn ngừa các biến chứng và hỗ trợ điều trị hiệu quả.
• Tái khám định kỳ: Việc tái khám theo chỉ định của bác sĩ sẽ giúp theo dõi sức khỏe tim mạch và phát hiện sớm các dấu hiệu của bệnh để có biện pháp can thiệp kịp thời.

Thời gian sống của bệnh nhân nhồi máu cơ tim phụ thuộc vào việc can thiệp kịp thời. Nếu được cấp cứu trong "giờ vàng" (1-2 giờ đầu), cơ hội phục hồi sẽ cao hơn, giảm nguy cơ tử vong và biến chứng. Vì vậy, khi có dấu hiệu đau tim, cần nhanh chóng đến bệnh viện để được điều trị sớm, giúp tăng cơ hội sống sót và giảm hậu quả nghiêm trọng. Liên hệ trực tiếp qua số hotline 0915.045.115 hoặc truy cập trang web https://medicbinhduong.vn/ để được tư vấn.